Chúng ta đang nói tới James Wong Howe, người từ một anh chàng ‘nhặt lá đá ống bơ’ đến giải Oscar danh giá.
‘Nhà thơ của máy quay’, ‘một nghệ sĩ điện ảnh’, ‘một họa sĩ vẽ bằng ánh sáng’: đây là một số những cái tên mà người ta dùng để gọi James ‘Jimmy’ Wong Howe. Một nhà tiên phong, nhà cải cách và người sáng tạo, James Wong Howe là một trong những cinematographer vĩ đại nhất mọi thời đại trên thế giới. Ông đã quay hơn 120 bộ phim từ năm 1922 đến 1974, đạo diễn 2 phim và giành 2 giải Oscar. Ngoài làm phim điện ảnh, ông còn làm phim tài liệu, truyền hình, quảng cáo. Thậm chí, trước khi ông chết không lâu, ông còn nhận được đề nghị làm cho phim The Godfather.”
Nhưng Wong Howe không phải là một người sinh ra trong gia đình dòng dõi, cũng không phải là một thiên tài bẩm sinh. Ông là một người thuộc thế hệ người Mỹ gốc Hoa đầu tiên, và Wong Howe đã phải đấu tranh với rất nhiều thành kiến trong suốt cuộc đời mình.
Học từ những ràng buộc.
James Wong Howe tên thật là Wong Tung Jim, sinh ra tại Quảng Châu, Trung Quốc vào ngày 28/8/1899. Sau này, cha của Howe đưa cả gia đình sang Mỹ – vì theo ý ông nơi đó là cả một núi vàng – khi Howe 5 tuổi.
Lúc mới sang Mỹ, ông và gia đình sống tại Pasco, Washington, ở đó cha ông mở một cửa hàng bách hóa và trở thành thương gia Trung Quốc đầu tiên trong khu phố. Khi còn là một đứa trẻ, Howe phải đối mặt với chủ nghĩa phân biệt chủng tộc. Giáo viên đầu tiên của ông bỏ nghề vì bà ấy không muốn dạy một người gốc Trung Quốc. Giáo viên thứ 2 của ông đã đổi tên ông cho “Mỹ” hơn để cảm thấy dễ chịu hơn, vậy nên từ đó ông đã được gọi là ‘James Wong Howe’. Thời niên thiếu, ông bị bạn bè cùng lớp bắt nạt và thường phải lấy cắp bánh kẹo trong cửa hàng của cha mình để biếu những đứa trẻ khác, hy vọng rằng việc đó có thể làm cho chúng thích ông.
Ông đã học được cách làm thế nào để giữ mình trong một thế giới không được sinh ra cho ông, thế giới luôn tìm cách dìm ông xuống mỗi khi có thể – học cách kiên nhẫn và tạo ra thành tựu. Đây là một bài học mà ông đã mang theo trong suốt sự nghiệp của mình.
Ánh sáng, máy quay, hành động
Wong Howe rời Pasco để trở thành một võ sĩ quyền anh, nhưng sau khi tới LA – nơi toát ra cái vẻ hào nhoáng và quyến rũ của nền công nghiệp điện ảnh – ông trở thành một người phục vụ trong một khách sạn ở Beverly Hills.
Năm 17 tuổi, James Wong Howe bước những bước chân đầu tiên vào ngành công nghiệp điện ảnh từ con số không. Ông làm việc cho công ty Famous Players-Lasky ở vị trí tạp vụ, nhưng nhờ vậy, ông có cơ hội tiếp xúc với một số những nhà sản xuất phim vĩ đại nhất ở thế hệ của ông. Dần dần, bằng những nỗ lực, ông trở thành phụ quay – một bước ngoặt đưa ông bước vào một sự nghiệp mới kéo dài hơn 50 năm.
Từ một anh chàng ‘nhặt lá đá ống bơ’ trở thành một cameraman có tốc độ thăng tiến chóng mặt
Wong Howe là người đi tiên phong trong việc dùng ống kính góc rộng, ánh sáng low key (đây chính là nguồn gốc của nickname “Low Key Howe”) và deep focus. Ông cũng là cameraman đầu tiên sử dụng một máy quay hand-held. Nhưng ông cũng dùng một số cách tiếp cận bất thường với những công nghệ mới trong điện ảnh.
Các sáng tạo của Wong đôi khi hơi khác thường nhưng đó lại là những điều khiến ông trở nên nổi tiếng. Một bước ngoặt lớn trong sự nghiệp của ông đến khi ông dùng một thủ thuật hình ảnh để làm cho đôi mắt màu xanh dương của nữ diễn viên Mary Miles Minter lên phim trông cực kỳ tăm tối. Wong Howe nói: “Người ta kháo nhau trong những bữa tiệc của các nhân vật có máu mặt tại Hollywood rằng Mary Miles Minter đã làm việc với một người quay phim châu Á, anh này đã biến đôi mắt của cô ta từ xanh dương thành nhung đen huyền bí. Sau lần đó, tôi không bao giờ hết việc để làm.”
Khi quay một bộ phim cho Cecile B. DeMille, lúc đó, Howe cần phải quay một shot cận cảnh một con chim yến đang hót. Nhưng họ không sao làm cho chú chim yến hót được. Họ đã thử đủ mọi loại phương pháp để dẫn dụ, từ dùng tiếng ồn của một cái máy máy đến việc nhờ một nhạc công violin ra đàn, cuối cùng họ mới té ngửa ra con chim của họ là một con chim mái, mà chim hoàng yến mái thì không hót. Nhưng bằng một chút mưu mẹo của mình, Howe dùng chút kẹo cao su nhét vào mồm con chim yến. Chú chim nhai kẹo khi lên hình trông giống như đang hót, vậy là vấn đề được giải quyết.
Các kỹ thuật được Howe khéo léo sử dụng là: quay cảnh đấm bốc bằng cách trượt theo đường tròn xung quanh hành động, sử dụng ánh sáng phản chiếu từ các lon thiếc để chiếu sáng cho cảnh mà không cần dùng đến đèn điện, dùng xe lăn thay cho dolly…
Chống lại tất cả những điều không may xảy đến với mình
James Wong Howe trở thành một trong những cinematographer xuất sắc nhất trong lịch sử điện ảnh – ông cũng là một trong những cameraman được trả thù lao cao nhất ở Hollywood vào thời điểm đó. Nhưng trong suốt cuộc đời mình, ông phải đấu tranh với rất nhiều thành kiến để duy trì được vị thế của mình, giống như những ngày tuổi thơ phải dùng kẹo để ‘hối lộ’ những đứa trẻ khác nhằm khiến chúng thích mình, Howe cũng phải đối mặt với những thành kiến ở cả trên phim trường lẫn trong đời sống.
James Wong Howe kết hôn với Senora Babb vào năm 1937 tại Paris, nhưng cuộc hôn nhân này không được pháp lý công nhận cho đến năm 1957 vì họ là một cặp khác chủng tộc. Trong suốt thế chiến thứ 2, Howe phải đeo một huy hiệu để cho biết ‘tôi là người Trung Quốc’ vì mọi người thường nhầm ông ấy là người Nhật. Bạn của ông, James Cagney, cũng bị liên lụy vì việc này.
Phải đấu tranh để vượt qua những khó khăn này – thậm chí có lúc, ông bị Ủy ban Điều tra hoạt động Phi Mỹ dưới thời McCarthy điều tra – làm cho những thành tựu của Wong Howe càng trở nên ấn tượng hơn.
Một cuộc đời gắn liền với điện ảnh
Khi Wong Howe bắt đầu bước vào ngành này, điện ảnh còn ở thời kỳ sơ khai với những bộ phim câm trắng – đen. Vào thời điểm ông thực hiện bộ phim cuối cùng, mỗi khía cạnh trong việc làm phim đều đã trở nên rất khác. Howe chứng kiến tất cả những sự thay đổi đó, không chỉ phải thúc đẩy mình theo kịp thời đại, ông cũng phải liên tục sáng tạo và thúc đẩy những hình thức mới phát triển.
Trong suốt sự nghiệp của mình, James Wong Howe đã liên tục thúc đẩy sự phát triển của điện ảnh. Từ ngày đầu tiên bước chân vào ngành này cho đến khi qua đời, việc làm phim đã hoàn toàn thay đổi, và chúng ta phải cảm ơn James Wong Howe vì điều này.
